Театр өнері адамзат мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл өнер саласы тек көрерменге өнер көрсету ғана емес, сонымен қатар адам жанын тебірентіп, ой салып, рухани байлық беретін ерекше құбылыс. Бүгінгі таңда театр әлемде маңызды әлеуметтік және мәдени рөл атқарады. Театр – қоғамның айнасы, оның дамуы мен өмірін, мінез-құлқын көрсететін алаң. Әлемде әр елдің өз ерекшелігімен жеткен театрлық дәстүрі бар. Бүгінгі халықаралық театр күні – осы өнердің маңыздылығын насихаттап, оның адамзат мәдениетіндегі орнын көрсетуге арналған ерекше күн, деп хабарлайды El.kz ақпарат агенттігі.

Қазақстанда театр өнері қарқынды дамып келеді. Тарихқа көз жүгіртсек, елімізде театр өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланды. 1925 жылы Қызылордада алғашқы қазақ театры ашылып, өнер сүйер қауымға жол тартты. Қошке Кемеңгерұлының «Алтын сақина» пьесасы негізінде қойылған алғашқы спектакль қазақ театрының болашақтағы бағытына әсерін тигізді.

Қазіргі таңда Қазақстанда 65 театр бар, олардың 55-і мемлекеттік меншікте. Сонымен қатар, елімізде ұлттық және этникалық театрлар да дамып келеді. Ұйғыр, корей, неміс және өзбек театрлары өздерінің мәдениетін сақтап, қазақ театрымен бірге өнер алаңында орын алуда. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда 21 жаңа театр ашылып, көптеген қалаларда заманауи театр ғимараттары бой көтерді.

2020 жылы Астана қаласында музыкалық жас көрермендер театры ашылды. Сол жылы Қалибек Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық музыкалық-драма театры жаңа ғимаратқа көшіп, республикалық деңгейге көтерілді. Түркістан қаласында Түркі әлемінің астанасы ретінде ресми танылғаннан кейін Түркістан музыкалық-драма театры да жаңа ғимаратта жұмысын бастады.

Қазақстанның бірқатар жетекші театрлары, оның ішінде М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры, Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театры, сондай-ақ М.Лермонтов атындағы Мемлекеттік академиялық орыс драма театрларына ұлттық театр мәртебесі берілді. Бұл қадам театрлардың мәдениетіміз бен тарихымыздағы маңызды орнын айқындайды.

Халықаралық театр күні – мәдениеттің құндылығы

Халықаралық театр күні алғаш рет 1962 жылы атап өтілді. Бұл күннің таңдалуы театрдың адамзат мәдениетіндегі орнын арттыру және оны әлемдік деңгейде мойындату мақсатында жүзеге асырылды. Әр жыл сайын, осы күнге орай әлемнің түкпір-түкпірінде театрлық қойылымдар, фестивальдер және шаралар ұйымдастырылады. Осының арқасында, өнер сүйер қауым мен шығармашыл тұлғалар арасында өзара байланыс орнап, театрдың дамуына үлкен үлес қосылады.

Театрдың қоғамдағы мәні зор. Ол тек өнер ғана емес, адамдар арасындағы мәдениет пен идеялар алмасу алаңы да болып табылады. Әлемнің түрлі елдерінде қойылатын пьесалар мен спектакльдер, сол елдердің ұлттық ерекшеліктерін, мәдениетін көрсету арқылы халықаралық мәдениетке үлкен үлес қосуда.

Қазақстандағы театр өнерінің жетістіктері мен дамуы да айтарлықтай. Әр қаладан заманауи театрлар бой көтеріп, мәдени шаралар көптеп ұйымдастырылуда. Бұл театрлар әлемдік деңгейге шығу мақсатында өнерлерін әлемге танытуда.

Қазақстандағы театрлар мен олардың маңызы

Мұхтар Әуезов атындағы қазақ мемлекеттік академиялық драма театры – Қазақстандағы тұңғыш кәсіби театр. 1926 жылы Қызылордада Мұхтар Әуезовтің «Еңлік-Кебек» пьесасынан үзіндімен ашылған театр бүгінгі таңда ел мәдениетінің жарқын өкілі болып табылады.

Орал орыс драма театры – Қазақстандағы ең көне театр. 1858 жылы құрылған театр алғашқы қойылымын Островскийдің «Бедность – не порок» пьесасы бойынша 1859 жылы сахналаған. 2009 жылы мұражай ашылып, театрдың тарихы қайта жаңғыртылды.

Алматы қаласының мемлекеттік қуыршақ театры – Қазақстандағы тұңғыш қуыршақ театры. 1935 жылы екі труппамен – қазақ және орыс тілдерінде құрылған театрдың арсеналында қуыршақтардың барлық түрі бар.

Шымкент қуыршақ театры – ерекше ғимаратта орналасқан театр, ол бұрын Никольский соборы, кейін Пионерлер үйі, соңында кітапхана болған.

Қазақ театрының алғашқы қарлығаштары

Қазақтың кәсіби театр өнерінің негізін қалаған, алғашқы қадамдарын жасаған, сахна мәдениетін қалыптастырған өнер тарландары аз болған жоқ. Бұл тұлғалар XX ғасырдың бас кезінде қазақ халқының рухани өмірінде үлкен өзгерістер жасап, театр өнерін жаңа сатыға көтерді.

Жұмат Шанин – театрдың ұйымдастырушысы, режиссёр, әрі драматург. Ол театр өнерінің негізін қалаушылардың бірі, алғашқы директорлардың бірі болды. Серәлі Қожамқұлов – тұңғыш кәсіби актёрлердің бірі. Комедиялық образдарды сәтті сомдаған шебер актёр.

Елубай Өмірзақов – сахнада қазақ халқының характерін шынайы бейнелеген актёр. Оның орындауындағы образдар көрерменнің жүрегінен орын алған. Қалыбек Қуанышбаев – драмалық рольдерді керемет орындаған, қазақ сахна өнерінің көрнекті өкілі. Күләш Байсейітова – алғашқы опера әншілерінің бірі. Ол театр сахнасында ғана емес, қазақ опера өнерінің де дамуына үлес қосты. Манарбек Ержанов – әнші әрі актёр ретінде танылып, халық әндері мен музыкалық қойылымдар арқылы театрға үлес қосты. Иса Байзақов – ақын, драматург, әрі актёр. Театрда ойнағанымен қатар, сахналық шығармалар жазуға да үлес қосқан. Мұхтар Әуезов – театр сахнасына арналған көптеген пьесалардың авторы. Оның шығармалары театрдың репертуарын қалыптастырды.

Қазақ театрының алғашқы қарлығаштары – тек сахна шеберлері ғана емес, ұлт руханиятының жарық жұлдыздары. Олар қиын-қыстау заманда ұлттық өнерді сақтап қана қоймай, дамытты да. Бүгінгі қазақ театры солардың салып кеткен сара жолының жалғасы.

Әлемдегі ең көне театр ғимараты

Әлемдегі ең көне театр ғимараты — Грецияның Эпидавр қаласында орналасқан Эпидавр театры. Бұл театр б.з.д. 4 ғасырда салынған және әлі күнге дейін спектакльдер қойылып келеді. Театрдың сыйымдылығы 14 000 адамға дейін жетеді және оның акустикасы керемет, яғни, сахнадан 60 метр қашықтықта тұрған адам да актёрлердің сөздерін анық ести алады.

Жер астындағы театрлар

Токио қаласында жер астында орналасқан ерекше театр бар. Бұл театрдың атауы — Tokyo Metropolitan Theatre, және оның бір бөлімі жер астында орналасқан. Театрдың құрылымы ерекше, ол тыңдаушыларға ерекше акустика мен сахналық әсерлер ұсынады.

Дүниежүзілік театр фестивальдары

Әлем бойынша театр фестивальдары өте көп. Олардың ішіндегі ең әйгілілері — Эдинбург фестивалі (Шотландия) және Авиньон фестивалі (Франция). Эдинбург фестивалі жыл сайын мыңдаған театр ұжымдарының өнер көрсетуіне мүмкіндік береді, ал Авиньон фестивалі өз қойылымдары мен спектакльдері арқылы бүкіл әлемді біріктіреді.

Театр өнерінде ең ұзақ қойылым

Театр тарихында ең ұзақ спектакль ретінде «Леопольд Блумның бір күні» қойылымы танымал. Бүгінде оны театр афишаларынан табу мүмкін емес. Бұл ерекше қойылым 2004 жылы 17 маусымда таңертеңгі 08:00-де басталып, 24 сағат бойы үздіксіз қойылды. Келесі күні, 18 маусымда таңғы 08:00-де сахна шымылдығы жабылды. Анатолия Васильева жетекшілік ететін «Драма өнері мекебі» ұжымы осындай ерекше театралдық әрекетті жүзеге асырды. Қойылым Джеймс Джойстың әлемге әйгілі «Улисс» романының негізінде сахналанды.

Сахнадағы қауіпсіздік ережелері

Кейбір театрларда ерекше қауіпсіздік ережелері бар. Мысалы, Жапониядағы Кабуки театрларында актёрлер мен көрермендер үшін арнайы қауіпті жағдайларға арналған қауіпсіздік шаралары бар, өйткені бұл театрда көбінесе арнайы әсерлер мен күрделі сахналық трюктер қолданылады.

Театр – мәдениеттің ұлы мұрасы және әлемнің әр бұрышында ерекше дәстүрлері мен тарихы бар өнер саласы. Әр елдің театрларында өздерінің ерекше сипаттары мен дәстүрлері сақталған.