Үкіметтің 2025 жылғы 4 маусымдағы қаулысымен Қазақстан Республикасының азаматтық пилотсыз авиациясын дамытудың 2025-2031 жылдарға арналған Тұжырымдамасы бекітілді, деп хабарлайды Zakon.kz.

Қазіргі кезеңде Қазақстанда тиісті жүзеге асырылған жағдайда, әлемдегі ұшқышсыз авиацияның даму үрдістеріне, оның ішінде қалалық мобильділікке және ұшқышсыз таксилерге көшуді қоса алғанда, ілесуге мүмкіндік беретін нормативтік құқықтық база дайындалған.

Аталған нормативтік құқықтық актілердің талаптары ұшулардың белгіленген қауіпсіздік деңгейін, сондай-ақ азаматтар мен олардың мүлкінің қауіпсіздігін қамтамасыз етті деп көрсетілген.

Ұшқышсыз авиация қалай дамиды

Осылайша, Қазақстан жер көлемі бойынша әлемде тоғызыншы орын алатынын ескере отырып, азаматтық ұшқышсыз авиацияның дамуы мемлекеттегі серпінді әлеуметтік-экономикалық дамуға тікелей байланысты деп көрсетіледі.

Қазақстандағы ұшқышсыз авиациялық жүйелер (БАС) бойынша мемлекеттік сатып алуларды талдау 2021 жылы – 365 сатып алу, 2022 жылы – 298 сатып алу, ал 2023 жылы – 423-тен астам сатып алу жүргізілгенін көрсетеді, олардың аясында түрлі мақсаттағы, оның ішінде әскери және азаматтық мақсаттағы "дрондар" сатып алынған. 2023 жылы мемлекеттік бюджет қаражатынан БАС сатып алуға 2,5 млрд теңгеден астам қаражат жұмсалған.

Мемлекеттік сатып алулар порталының мәліметі бойынша, 2024 жылы БАС сатып алуға шамамен 1,1 млрд теңге жұмсалған.

Сонымен бірге, мемлекет тарапынан БАС қолдану арқылы көрсетілетін қызметтерді жеке кәсіпкерлік субъектілерінен сатып алу саясаты әлдеқайда тиімді болып көрінеді, бұл мемлекеттік ұйымдарды БАС-ты сақтау мен консервациялауға қатысты бейінді емес қызметтен арылтады, қымбат жабдықтың бос тұруы мен құнсыздануын болдырмайды. Өз кезегінде жеке кәсіпкерлік субъектілері БАС бойынша түрлі технологияларды меңгеруге айтарлықтай ынталандыру алады.

БАС ұшу сағатының орташа құны 50 000 теңге болған жағдайда (құны қолданылатын жабдыққа, БАС түріне, қолдану аумағына, ауа райы жағдайларына және басқа да көптеген факторларға байланысты), тек мемлекеттік сектордың БАС қолдану арқылы қызметтерге деген жылдық қажеттілігін шамамен 12 млрд теңге деп бағалауға болады.

Азаматтық ұшқышсыз әуе кемелерінің импорты бойынша кедендік статистика назар аударарлық – "Тек ұшуын қашықтан басқару арқылы жүзеге асыратын, максималды ұшу салмағы 25 килограмнан асатын, бірақ 150 килограмнан аспайтын азаматтық ұшқышсыз ұшу аппараттары" коды бойынша келесі мәліметтер бар:

• 2022 жылы – 6 дана импортталған;
• 2023 жылы – 3 дана;
• 2024 жылы – 124 дана.

Азаматтық ұшқышсыз аппараттарды Қазақстан аумағында санаулы кәсіпорындар ғана құрастырады.

Сонымен бірге, ұшқышсыз авиация саласында кадрмен қамтамасыз ету мәселесі өткір тұр, себебі бұл саланың даму қарқыны жаңа технологиялар мен шешімдерге тұрақты дайындық пен бейімделуді талап етеді.

Қазіргі уақытта ұшуларды орындау үшін операторларды даярлау мәселесі шешілген, алайда бағдарламалық қамтамасыз ету, сондай-ақ БАС-ты қызмет көрсету және жөндеу саласындағы кадрмен қамтамасыз ету мәселесі өзекті күйінде қалуда. Ұсынылып отырған стратегияны жүзеге асыру кадр әлеуетін күшейтуге және осы қарқынды дамып келе жатқан салада өз орнын алуға мүмкіндік береді.

Осылайша, кейбір елдерде өндірістік және операциялық процестерге ұшқышсыз авиацияны енгізу практикасын талдау БАС-ты енгізу тұрғысынан алдыңғы қатарда тұрған кәсіпорындар мен шаруашылықтарда келесі нәтижелерге қол жеткізген:

• Ауыл шаруашылығы саласында – еңбек өнімділігі 2 есе өсті, өсімдіктерді қорғау құралдарына шығындар 12,8%-ға азайды, жекелеген дақылдар бойынша өнім 10–30%-ға артты, ал жоғары технологиялық өңдеулерге байланысты шығындар жалпы шығын құрылымында бар болғаны 2–4%-ға ғана өсті;
• Энергожелілік кәсіпорындарда – электр беру желілерін объективті тексеру арқылы апаттық жағдайлар қаупі 8 есе төмендеді, желілік инфрақұрылымды ұстауға арналған бюджеттік шығындардың тиімділігі артты, тексерулер 5 есе жылдам жүргізіледі, сондай-ақ тексеру кезінде жазатайым оқиғалар саны азайды;
• Жанармай секторында – газ құбырларын әуеден патрульдеу шығындары 3 есе төмендеді, жұмыстардың ұзақтығы 70%-ға қысқарды, объективті бақылау және бұзушылықтарды анықтау оқиғалар мен залалдар қаупін 5 есе төмендетті;
• Құрылыс саласында – тек жер жұмыстары кезеңіндегі қаржылық шығындар 30%-ға азайды, жалпы құрылыс мерзімі үштен бірге қысқарды, құрылыс пен техникалық бақылау сапасының артуы салдарынан құрылыс процесінің кейінгі кезеңдерінде бұзушылықтарды анықтау қаупі 2 есе азайды;
• Картография және кадастр саласында – кешенді кадастрлық жұмыстардың құны 20%-ға төмендеді, жер учаскелерінің нақты санын анықтауға және бұрын есепке қойылмаған учаскелерді есепке қоюға мүмкіндік туды;
• Мемлекеттік және муниципалдық мүлікті басқару саласында – БАС қол жетуі қиын жерлерде орналасқан әрбір екінші нысанда бұзушылықтарды анықтауға және жоюға мүмкіндік береді (есепке алынбаған нысандарды есепке қою, тек қағаз жүзінде бар нысандарды анықтау);
• Экологиялық бақылау саласында – инспекторлар саны өзгермей-ақ, БАС бұзушылықтарды 4 есе көп анықтауға мүмкіндік береді және оларды ертерек жоюға жағдай жасайды;
• Геобарлау саласында – далалық жұмыстардың құны 2 есе азайды, дәстүрлі ұшақпен жасалатын аэромагниттік түсіріліммен салыстырғанда БАС қолдану арқылы геобарлау жұмыстары анағұрлым нақты әрі жылдам жүргізіледі.

Құжатта азаматтық ұшқышсыз авиацияны дамытудың негізгі бағыттары ретінде арнайы дайындалған персоналмен түрлі экономика салаларында БАС қолдану арқылы жүргізілетін авиациялық жұмыстардың санын арттыруға, сондай-ақ әрекеттегі талаптарды, үдерістер мен рәсімдерді бюрократиядан арылтуға, цифрландыруға және трансформациялауға, БАС-ты әуе кеңістігінің бөлінген аймақтарында үйлесімді қолдануға мүмкіндік беретін формальдылықтарды жеңілдетуге бағытталған шаралар болуы тиіс деп көрсетілген.

Ұсынылады:

• БАС-ты әзірлеу, өндіру және пайдалану үшін кадрлар даярлауды жүйелеу (инженерлік-техникалық мамандар, IT мамандар, БАС операторлары);
• Әлемдік тәжірибені зерттеу және ұшқышсыз авиация және оны қолдану саласында өз технологияларын дамыту үшін жоғары оқу орындарын тарта отырып, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды дамыту;
• Ұшқышсыз аппараттарды есепке қою рәсімін жеңілдету;
• БАС ұшуларын орындау кезінде әуе кеңістігін пайдалануды үйлестіру жүйесін кезең-кезеңімен енгізу;
• БАС ұшуларын арнайы әуе кеңістігі аймақтарында мониторингілеу жүйесін кезең-кезеңімен енгізу;
• БАС заңсыз қолдану жағдайларында әкімшілік жауапкершілікті күшейту;
• Әуежай маңындағы аумақты қорғау;
• Азаматтық авиация академиясының азаматтық ұшқышсыз авиация саласы үшін жоғары білікті кадрлар даярлаудағы рөлін күшейту;
• Азаматтық ұшқышсыз авиациядағы озық технологияларды дамыту.

Күтілетін нәтижелер Концепцияны іске асыру тиімділігі келесі нысаналы көрсеткіштер арқылы өлшенеді:

1. 2027 жылдан бастап Үкімет жанындағы Жоғары ғылыми-техникалық комиссиямен БАС (беспилотты авиациялық жүйелер) бағыты бойынша кемінде бір ұзақ мерзімді стратегияның қабылдануы;
2. Азаматтық ұшқышсыз авиация мәселелері бойынша бас кеңес белгілеген ұлттық ғылыми кеңеспен әзірленген БАС саласындағы ғылыми және ғылыми-техникалық саясат бойынша 2027 жылдан бастап кемінде бір ұзақ мерзімді және кемінде бір орта мерзімді стратегияның қалыптастырылуы және тиімді жүзеге асырылуы;
3. 2031 жылға дейін кәсіби оқытудан өткен және/немесе БАС-тың сыртқы пилоттары болып табылатын сертификатталған операторлардың санының 5000 адамға дейін өсуі.

Сондай-ақ, Концепцияны іске асыру қорытындылары бойынша 2031 жылы келесі нәтижелерге қол жеткізу күтіледі:

1. Орта және кәсіптік білім беру ұйымдарының 80%-ының азаматтық ұшқышсыз авиация негіздеріне, соның ішінде техникалық және пайдалану бөліктеріне, азаматтық және эксперименттік авиация саласындағы нормативтік құқықтық актілер талаптарын ескере отырып, оқытумен қамтылуы;
2. Ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және энергетика салаларындағы БАС қолданатын субъектілердің үлесі кемінде 30% болады;
3. Қазақстан аумағында БАС-тың негізгі компоненттерін өндіруді жергіліктендіру 10%-ға дейін жетеді;
4. БАС немесе оның компоненттерін, оның ішінде бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеуді немесе өндіруді жүзеге асыратын қазақстандық кәсіпорындардың БАС-тың жаһандық нарығында перспективалы арнайы нишаларды иеленуі, бұл кемінде үш осындай әзірлеменің халықаралық нарықтарда қолданылуымен көрініс табады.

Сондай-ақ, Концепцияны іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары әзірленді.

Қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.