Шілде айында отандық мұнай-газ секторында жақсы жаңалықтар болды. Әсіресе еліміз ұзақмерзімді өндіріс стратегиясы аясында Қытай мен Үндістанға жанармай экспортын арттыруды көздеп отыр. Сондай-ақ Қара теңіз арқылы тасымалданатын мұнай экспорты қайта жанданды. Үкімет биылғы алғашқы жартыжылдықта қара алтын өндірісін 11,6%-ға арттырды. Сонымен қатар еліміздің OPEC+ құрамынан шықпайтыны да белгілі болды.

Жуырда ғана Reuters агенттігі «Әлем­­де­гі қарқынды дамып келе жат­қан мұнай өндіруші елдердің бірі Қазақ­стан жанармай экспортын Қытай, Үндістан және Ор­талық Азия елде­ріне арттыруды жос­парлап отыр», деп жазды. Әлемдік ме­диа алпауыты бұл мәліметті еліміздің Энер­гетика министрлігінің ресми ақ­па­ра­ты­на сүйеніп таратты. Яғни Үкімет мұнай өңдеу саласын дамытуды көз­дей­тін 2025–2040 жылдарға арналған ұзақ­мер­зімді тұжырымдама­сын бекітті. Бұл стратегия жаһандық энергетикалық өз­геріс­тер жағдайында саланың бәсекеге қа­білеттілігін арттыруға бағытталған.

Энергетика министрлігі әзірлеген құ­жат инфрақұрылымды жаңғыртуға, экс­портты кеңейтуге және тұрақты тәжіри­бе­лер­ді енгізуге инвестиция салуды көздейді. Бұл елдің Орталық және Оңтүстік Азия на­рығындағы позициясын нығайтуға мүм­кіндік бермек.

«Соңғы жетістіктерге негізделген стра­тегия: Атырау, Павлодар және Шым­кент­тегі үш негізгі МӨЗ-ді жаңғыртудан кейін мұнай өңдеудің жалпы қуаты жы­лына ­17 млн тон­наға жетті. Өңдеу терең­дігі 89%-ға дейін артты, ал мотор жағар­­майын өндіру Euro-4 және одан жоға­ры стан­дарт­тар­ға сәй­кес келеді. Бұл өз­герістер ішкі сұра­ныс­ты 90-95% қамта­ма­сыз етіп, жоғары қосылған құны бар өнім­ді экспорттауға негіз болды», деп жазды Энер­гети­ка министрлігінің баспасөз қызметі.

Тұжырымдамаға қайта өңдеу қуатын екі еседен аса көлемге арттыру жоспары негіз болып отыр. Нақтылай түссек, қайта өңделетін мұнай көлемін жылына 18 млн тоннадан 39 млн тоннаға дейін ұлғайту көзделіп отыр. Бұл мақсатқа қолданыстағы мұнай өңдеу зауыттарын кеңейту және жаңа мұнай-химия кешенін салу арқылы қол жеткізу жоспарланыпты.

Стратегиялық құжатта қазіргі жаһан­дық сын-қатерлерге бейімделу қажет­тілігі де көрсетілген. Олардың қата­рына Азияда мұнай өнімдеріне деген сұра­ныстың артуы мен декарбониза­ция қысымы кіреді. Халықаралық энерге­тикалық агенттіктің (ХЭА) бағалауы бойынша, Азиядағы сұраныс 2030 жылға дейін жыл сайын 2-3% деңгейінде өседі деп күтіліп отыр. Осыған байланысты Қазақстан саланы ESG қағидаттарымен интеграциялауды, сондай-ақ өндірісте жаңартылатын энергия көздеріне көшуді жоспарлап отыр.

Оған қоса Қытай, Үндістан және Орта­лық Азия елдеріне бағытталған экспортты ұлғайту жоспарланған. 2040 жылға қарай экспорттың жалпы өндірістегі үлесін 30%-ға дейін жеткізу мақсаты қойылған. Ал аталған құжатта еліміздің мұнай қоры 30 млрд баррель екені көрсетілген, сол арқы­лы шетелдік инвестициялар мен серік­тестерді тартуға жол ашу көзделген.

Тұжырымдаманың тағы бір мұраты – әлемдік «жасыл» энергияға көшу үдерісін үдетіп, еліміздің шикізат экспорттаушы­дан жоғары технологиялы қайта өңдеуші ретінде өңірлік көшбасшыға айналуына жағдай жасау. Құжат мұнай өңдеу зауыттарын цифрландыру бойынша қанатқақты жоба ретінде биыл іске қосылмақ.

Сонымен қатар жақында Ресейдің қауіпсіздік қызметі шетелдік танкерлерге Қара теңіз порттарына кіруге рұқсат бере бастады. Осылайша, еліміздің мұнай экспорты бір күнге жуық уақытша тоқтағаннан кейін қайта жанданды. Еліміздің мұнайы негізінен Каспий құбыр консорциумы (CPC) арқылы Ресейдің Қара теңіз порттары – әсіресе Новороссийск арқылы әлем­дік нарыққа шығатынын ескерсек, бұл шешім біз үшін үлкен маңызға ие. Яғни бұл маршруттың уақытша жабылуы еліміздің мұнай экспортына тікелей қауіп төндіретіні жасырын емес. Бір күндік тоқтап қалудың өзі әлемдік мұнай тасымалына әсер етіп, бағаларды өсірді. Яғни бұл Қазақстанның жаһан­дық энергетикалық жүйеде өзіндік орны бар маңызды ойыншы екенін көрсетті.

Дегенмен геосаяси тәуекелдерге деген­ тәуел­ділік тұрғысынан алып қарасақ, бұл жағ­­дай еліміздің мұнай экспорты Ресей­дің ішкі шешімдеріне тәуелді екенін тағы да ай­­қындап берді. Қалай десек те, біздің та­рап ре­сейлік порт иелерімен келіс­сөз­дер жүр­гізіп, техникалық және сақтан­дыру мәсе­ле­лерін реттеуге тырысты. Бұл елі­міз­дің сырт­қы саясаттағы дипломатиялық икем­ділігі мен бейбіт шешім табуға деген ұм­тылысын көрсете­ді. Еліміз ешқандай сая­си мәлімдеме жаса­май-ақ, тек логисти­ка мен қауіпсіздікке басымдық беріп, тығырықтан шыға алды.