Салық кодексі аясында жүзеге асуы мүмкін жаңашылдықтың бірі – қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша есепке қоюдың шегін қазіргі 78 млн теңгеден 15 млн теңгеге дейін төмендету. Үкімет өкілдерінің пайымдауынша, бұл бизнеске де, мемлекетке де пайдалы болмақ. Әрі қарай министрлер былай дейді: елімізде тіркелген 2 млн 300 мың салық төлеушінің 137 мыңнан астамы ғана ҚҚС төлеуге міндетті. Енді соның 88 мыңы ғана ҚҚС төлеуде адалдық танытады екен. Аз ба? Иә, соншалықты көп емес. Бұл қаншама қаржының қазынаға құйылмай жатқанын айғақтайды. Мұның бірден-бір себебі жоғарғы шек дейді шенділер.
«Сол себепті біз ҚҚС бойынша шекті төмендетуді ұсынып отырмыз. Бұл шекте шағын және орта бизнестің (ШОБ) 80 пайызы жұмыс істейді, сондықтан ШОБ субъектілерінің көбіне бұл онша әсер етпейді. ЕЭДҰ елдерінде шек бұдан да төмен, кейбір жетекші экономикасы бар елдерде тіпті нөлге теңестірілген», дейді Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин.
Ұлттық экономика бірінші вице-министрі Азамат Әміриннің түсіндіруінше, табысы 500 млн мен 1 млрд теңге аралығындағы кәсіпкер ҚҚС төлемеу үшін 78 млн теңгеге дейінгі аралықта бизнесін бөлшектеп тастайды.
«Табысы 500 млн теңге болса, демек оған 12-15 компания тіркеуге тура келеді. Ондай жағдайда ҚҚС төлеуден құтылады. Әйтпесе, де-факто – салық төлеуге тиіс орта бизнес. Мемлекет жыл сайын бизнестің бөлшектенуі салдарынан 800 млрд теңге көлеміндегі табыс салығын жоғалтады. ҚҚС-ты есепке қою бойынша шектің төмендетілуі және B2C-дегі жеңілдетілген арнайы режім сияқты тетіктер – кәсіпкерлікпен емес, көлеңкелі экономикамен күрес. Салық төлейтіндер салық төлемейтіндермен әділ бәсекеге түсе алмайды», дейді вице-министр.
ҚҚС мөлшерлемесінің 12 пайыздан жоғары көтерілуін қолдамағандардың біразы ҚҚС шегінің төмендеуін де қаламайды. Бұл ретте олар баға қымбаттайды; көптеген кәсіпкерге бухгалтер, заңгер қажет бола бастайды – бұл да басы артық шығын; шағын кәсіпорындардың көбі жабылып қалады деп үрейленеді.
Мәжіліс депутаты Еділ Жаңбыршиннің айтуынша, шекті 15 млн-ға дейін төмендету мәселені шешпейді. Бизнесті бөлшектеу одан әрі жалғаса береді.
«78 млн теңгенің 15-ке емес, 40 млн-ға түсірейік. 3 жылға. Ашықтық режіміне өте ме, өтпей ме, қарап көрейік. 40 млн теңгені 12 айға бөліңіздер, қанша болады? 2 млн теңге әркімнің қалтасында жүр, соның бәрі ҚҚС төлеуі керек пе? Ең абзалы – 40 млн теңге. Бәрі дұрыс болса 3 жылдан соң тағы да төмендетуге болады. Болмаса сол 40 млн күйінде тұра береді. Сосын Алмас Чукин мырза дұрыс айтты, корпоративті табыс салығын алдын ала алып қоясыңдар. Ал бизнестің келесі жылы қанша табыс табарын ешкім де айта алмайды. Осындай құралдармен бизнесті қысып жатырсыңдар. Жалпы, салық реформасынан бизнесті ынталандыратын ештеңе көріп тұрған жоқпын», деді депутат Парламентте өткен талқылауда.
«Ақжол» партиясының төрағасы Азат Перуашев те ҚҚС шегі 40 млн-нан жоғары шекте болуы керек деген пікір білдірді.
«Адамдар бизнестен орташа жалақы деңгейінде табыс табуы үшін айналымы 15 млн емес, 45-75 млн теңге болуы керек. Әйтпесе, олар кәсіпкер емес, әрең дегенде жан бағып жүргендер болып шығады. Мұндай тәсіл күн-түн демей жұмыс істеп жүргендерге обал жасайды. Олар дәл олай зауытта да, кеңседе де істей алар еді ғой», дейді депутат.
Бизнесмен Ерлан Оспанов мәселеге басқа қырынан қарап көрген дұрыс деген пікірде.
«Қазір ҚҚС төлеушілер саны 100 мыңға жуықтайды. Енді шекті төмендету нәтижесінде олардың саны 300 мыңға дейін толығады. Бұл 300 мың қазір бағаға 12 пайызды қосып жатқан жоқ. Ал шекті төмендеткеннен кейін олар бағаға ҚҚС құнын қосуға мәжбүр болады. Қазір олардың (ҚҚС төлемейтіндердің) бағасы әлдеқайда бәсекеге қабілетті. Нәтижесінде, нарықтың барлық қатысушылары арасындағы баға теңеседі. Бұған ҚҚС төлеп отырған қазіргі 100 мың субъект тек қуанады. Өздерінің ұсақ бәсекелестерінің бірыңғай ережемен ойнайтынын құп көреді. Сонымен қатар салық жүктемесінен бөлек салықтық әкімшілендіру де бар. Шекті төмендетпес бұрын цифрландырып, бақылауды ретке келтіру керек», дейді кәсіпкер.
Сарапшы, «iKapitalist» платформасының негізін салушы Нұрбек Раев ҚҚС шегінің төмендеуінің бизнеске тиімді тұсы туралы айтты.
«Мұндай талапқа тек мықты орта немесе ірі компаниялар ғана шыдас бере алады, демек, Үкіметтің назары бизнесті күшейтуге бағытталған. Мұның ізін ала кезекті реформа – кәсібін бірнеше ЖШС мен ЖК-ға бөліп тастап, ҚҚС шегіне дейін сауда жасауға маманданған бизнестің бөлшектену үрдісін жою тұр. Шекті төмендету бизнесті кеңейтуге ынталандырады. Ресейде мұндай шара бірнеше жыл бұрын жүргізілді. Бірақ ол жақта бұл шара әлдеқайда қатаң жүргізіліп, күштік құрылым да тартылды. Жалпы, ҚҚС бойынша шекті төмендету – бизнесті рейдерлік схемаларсыз үлкейтудің өте өркениетті тәсілі, яғни сыбайлас жемқорлық компоненті болмайды», дейді сарапшы.