Биыл мыңдаған жас маман жоғары оқу орнын аяқтап, үлкен өмірге қадам басты. Қолында дипломы бар жас түлек енді еңбек нарығында өз орнын тауып, алғашқы баспанасын алып, арман жолында талпыныс жасауға дайын. Осы өткел кезінде мемлекет жастарды қолдаудың теңдесі жоқ шараларын ұсынып отыр, деп хабарлайды El.kz интернет порталы.
Жастар – ел ертеңі, олардың талантын дамыту мен әлеуметтік тұрғыдан бекем тұруы – Қазақстанның тұрақты дамуының кепілі. Сондықтан қазірдің өзінде жұмысқа орналасудан бастап баспана мен бизнеске дейін, тіпті рухани өсіп-жетілуге дейін жан-жақты мемлекеттік қолдау механизмдері қарастырылған.
Алғашқы жұмыс орны: «Жастар тәжірибесі» бағдарламасы
Жас түлектердің көпшілігі үшін ең басты мәселе – мамандығы бойынша жұмыс тәжірибесінің жоқтығы. Дәл осы түйткілді шешу үшін мемлекет «Жастар тәжірибесі» атты бағдарламаны іске қосты. Бұл бағдарлама арқылы университетті жаңа бітірген жастар уақытша жұмыс орнына жолдама алып, 6 айдан 12 айға дейін өз мамандығы бойынша тәжірибе жинайды. «Жастар тәжірибесіне» 29 жасқа дейінгі, оқуын аяқтағанына 3 жыл толмаған түлектер қатыса алады.
Мемлекет түлекке жұмыс орнына жолдама беріп қана қоймай, сол мерзім ішінде ай сайын шәкіртақы сияқты еңбекақы төлейді. 2023 жылы осы бағдарлама бойынша төленетін айлық жалақы кемінде 30 АЕК, яғни 103 500 теңге мөлшерінде болды.
Жастар тәжірибесінің ұзақтығы 12 айдан аспайды, осы уақыт ішінде жас маман өзі барған мекеменің жұмыс үдерісіне бейімделіп, құнды тәжірибе алады. Ең бастысы – тәжірибе аяқталған соң сол мекемеге тұрақты жұмысқа орналасу мүмкіндігі өте жоғары.
Ресми дерек бойынша, жастар тәжірибесінен өткен түлектердің айтарлықтай бөлігі кейін сол ұйымдарда жұмысын жалғастырған. Мұндай мысал көп: Тараз қаласының тұрғыны Бағлан Қуанышбай 2022 жылы «Алғашқы жұмыс орны» жобасы арқылы балабақшаға медбике болып орналасып, бір жарым жыл тәжірибеден өткен соң 2024 жылы тұрақты жұмысқа қабылданды. Демек, «Жастар тәжірибесі» – әр түлекке кәсіби жолын бастаудың таптырмас мүмкіндігі.
Бағдарламаға қатысу үшін өз қалаңыздағы немесе ауданыңыздағы Жұмыспен қамту орталығына өтініш беріп, жұмыссыз ретінде тіркелу жеткілікті. Мемлекеттің осы қолдауы арқасында мыңдаған жас түлек алғашқы жұмысын тауып, еңбек жолына сенімді қадам басты.
Жұмысқа жол сілтейтін жоба: «Алғашқы жұмыс орны»
Кейбір жастар оқу бітірген соң бірден тұрақты қызмет таба алмай, уақытша жұмыссыз қалып жатады. Осындай жағдайда «Алғашқы жұмыс орны» жобасы көмекке келеді. Бұл жоба 35 жасқа дейінгі, еңбек өтілі жоқ немесе аз азаматтарды жұмысқа орналастырып, 18 айға дейін субсидияланған еңбекпен қамтуды көздейді.
Бағдарламаға қатысу үшін Жұмыспен қамту орталығына өтініш білдіріп, өзіңізге ұнаған сала бойынша жұмыс орнына жолдама алуға болады. «Алғашқы жұмыс орны» аясында жас қызметкерге мемлекет тарапынан ай сайын кемінде 30 АЕК көлемінде еңбекақы төленеді (2024 жылы бұл 110 760 теңге болды). Осы уақыт аралығында жинақталған еңбек өтілі болашақта тұрақты жұмыс іздегенде үлкен пайдасын тигізеді.
Ең маңыздысы – жоба мерзімі біткен соң жұмыс беруші сізді кемінде тағы 12 ай тұрақты жұмысқа алуға міндетті. Яғни, бағдарлама сізге уақытша емес, түбінде тұрақты қызметке орналасу мүмкіндігін береді.
Ресми деректерге сүйенсек, 2023 жылы «Алғашқы жұмыс орны» арқылы 10 мыңға жуық жас маман жұмысқа орналасқан. Бұл – мыңдаған жасқа жаңа бастама, жаңа тағдырдың есігін ашқан жоба деген сөз. Мемлекет жастардың жаппай жұмыссыз қалмауы үшін осындай нақты қадамдар жасап отыр, оны әр түлек өз пайдасына жаратуы тиіс.
Ауылдағы сұраныс: «Дипломмен – ауылға» бағдарламасы
Қалаларда ғана емес, ауылдық өңірлерде де жас мамандарға зор мүмкіндік бар. Мемлекет ауылдық жерлерге жұмыс істеуге баратын жастарды «Дипломмен – ауылға» бағдарламасы арқылы ынталандырады. Бұл жоба білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамтамасыз ету, мәдениет, спорт және ветеринария салалары бойынша ауылға жолдама алған түлектерге бірқатар жеңілдіктер ұсынады.
«Дипломмен – ауылға» бағдарламасы аясында жас мамандарға мынадай әлеуметтік қолдау қарастырылған:
70 АЕК мөлшерінде біржолғы көтерме жәрдемақы беріледі (тұрмысын бастауға арналған бір реттік ақша);
1500 АЕК-ке дейін тұрғын үй сатып алуға немесе салуға жеңілдетілген несие ұсынылады – жылдық сыйақы мөлшерлемесі небәрі 0,01 пайыз, мерзімі 15 жылға дейін;
Ауылдық жердегі қызметі кезінде жалақысына кемінде 25 пайыз үстемеақы қосылады, яғни қаладағы әріптестерінен айлығы біршама жоғары болады.
Бұл – ауылға барып, елге қызмет етемін деген жасқа берілетін тамаша мүмкіндік пакеті. Мәселен, дәрігер немесе мұғалім болып ауылға жұмысқа тұрған түлек жоғарыдағы көтерме ақы мен жеңіл несиені алып, сол ауылдан үй тұрғызып, түтін түтете алады. Бағдарлама іске қосылғалы мыңдаған жас осы жеңілдіктерді пайдаланып үлгерді.
Ресми мәлімет бойынша, алғашқы үш жылдың өзінде 24 577 жас маман ауылдық елді мекендерге қызметке орналасып, бағдарлама игілігін көрген. «Дипломмен – ауылға» бағдарламасы ауылдық өңірлерге қажетті кадр тарту мәселесін шешіп қана қоймай, жастарға өз өмір жолын оңтайлы бастауға жағдай жасап отыр.
«Жас маман» жобасы: кәсіби білім мен біліктілікті арттыру
Жастарды қолдаудағы маңызды бағыттың бірі – олардың білімін заман талабына сай жетілдіру. Осы мақсатта мемлекет «Жас маман» атты ауқымды жобаны жүзеге асыруда. «Жас маман» жобасының мақсаты – еңбек нарығында ең көп сұранысқа ие 100 мамандық бойынша еліміздегі 180 колледж бен 20 университетті жаңғырту, материалдық базасын жақсартып, білім беру бағдарламаларына халықаралық тәжірибені енгізу. Бұл – кәсіби-техникалық білім беру жүйесіне серпіліс берген бастама.
Жоба аясында жүздеген оқу орны заманауи құрал-жабдықпен қамтамасыз етілді, мыңдаған оқытушы шетелдік әдістемелер бойынша қайта дайындықтан өтті. Нәтижесінде қазіргі таңда 30 мыңнан астам студент жаңа үлгідегі бағдарламалармен оқып, сұранысқа лайық дағдыларды меңгеруде. «Жас маман» жобасы тікелей жеке адамға грант не ақша бермегенімен, оның ұзақмерзімді пайдасы орасан: жаңғыртылған колледждердің түлектері заманауи өндірістерде керек болатын нақты практикалық машықтарды игеріп шығады. Яғни, бүгін колледж қабырғасында оқып жүрген ертеңгі жас мамандардың еңбек нарығына бәсекеге қабілетті болып келуіне жағдай жасалды. Бұл да жастарға жанама көрсетілген зор мемлекеттік қолдау десек, қателеспейміз.
Осындай бастамалардың арқасында Қазақстан жастары шетелдің қымбат оқуына бармай-ақ, өз елінде жоғары деңгейлі білім мен кәсіптік тағылымдама алу мүмкіндігіне ие болуда.
Жастарды баспанамен қамту: «Нұрлы жер» және жеңілдетілген ипотека
Жас отбасыларды қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету – мемлекеттік саясаттың басты бағыттарының бірі. Жас маман жұмысқа орналасқаннан кейін, оның алдынан шығатын келесі үлкен мақсат – өз баспанасына қол жеткізу. Бұрын жас отбасыларға үйлі болу жылдар бойғы қол жетпес арман саналып келсе, қазіргі күні мемлекет жүзеге асырып жатқан «Нұрлы жер» тұрғын үй бағдарламасы және түрлі аймақтық ипотекалық бағдарламалар бұл армандарды ақиқатқа айналдыруда.
Соңғы жылдары «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы аясында елдегі үш ірі қала – Астана, Алматы, Шымкентте жұмысшы жастарға арнап жеті мыңға жуық жалдамалы пәтер салынды. Бұл пәтерлер сатып алу құқығынсыз, 5 жыл мерзімге берілетін үй болса да, жас тұрғындар сол кезеңде жинақ жасап, кейін өз баспанасын алу мүмкіндігіне ие болады.
Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасымен 2025 жылға дейін жұмысшы жастар үшін бұдан да көп – барлығы 12 мың жалға берілетін пәтер салу жоспарланған.
Бұдан бөлек, бүгінде республика бойынша жастарды тұрғын үймен қамтамасыз етудің өңірлік бағдарламалары жұмыс істейді. Мысалы, Астана қаласында «Елорда жастары», Алматыда «Алматы жастары», Шымкентте «Шымкент жастары» сынды жобалар арқылы жас азаматтар жеңілдетілген шарттармен ипотека алуда. Қарағандыда «Қарағанды жастары», Жамбыл облысында «Әулиеата жастары», Батыс Қазақстанда «Орал жастары», т.б. аймақтық бағдарламалар іске қосылған. Бұл бағдарламалардың шарттары ұқсас: жылдық пайыздық мөлшерлемесі небәрі 5 пайыз, бастапқы жарна көлемі 0-10 пайыз аралығында ғана, заем мерзімі 25 жылға дейін созылады. Яғни, жаңадан жұмысқа тұрған жас үшін мұндай жеңілдетілген несие – айлық табысына салмақ салмай, үй алуына мүмкіндік береді. Бұрын коммерциялық банктерден жоғары пайызбен несие алып қиналатын болса, қазір орталық және жергілікті бюджет есебінен субсидияланған осы ипотека көптеген отбасының шаңырақ иесі атануына жол ашты.
Осылайша, мемлекет жас отбасылардың әлеуметтік тұрақтылығын қамтамасыз етуге ұмтылуда. Мұндай қолдау тек материалдық жағдайды түзеу ғана емес, жастардың өз еліне деген сенімін арттыратын, болашаққа ынта-жігерін көбейтетін маңызды қадам екені сөзсіз.
Кәсіпкерлік пен қаржылай қолдау: жеңілдетілген несиелер мен гранттар
Жастардың бір тобы қызметкер ретінде жұмыс істеуді қаласа, енді бірі өз ісін ашып, кәсіпкерлікке бет бұрады. Қай салада жүрсе де, мемлекет жігерлі жасқа қаржылай демеу көрсетуге дайын. Мәселен, кәсіп бастаймын деген 21-35 жас аралығындағы жастарға биылғы жылдан бастап жылдық 2,5 пайыз ғана үстемақымен микрокредит беріледі. 2023 жылы осындай жеңілдетілген шартпен барлығы 5 796 жасқа шағын несие беру жоспарланған, соның ішінде 5205 жобаның несиесі мақұлданып үлгерді.
Микронесиенің максималды сомасы – 5 млн теңге, мерзімі – 5 жылдан 7 жылға дейін (жобаның түріне қарай), жылдық тиімді сыйақысы 2.5 пайыздан аспайды. Бұл шарттар – әлемдік тұрғыдан алып қарағанда теңдессіз жеңіл ұсыныс.
Айта кетсек, 2023 жылдан бастап 2,5 пайыз несие алу мүмкіндігіне жалпы 5,8 мың жас кәсіпкер ие болады деген жоспар бар. Мұндай арзан ақшамен талай талапты жас өз бизнесін бастап, кәсібін дөңгелетіп әкетері анық.
Сонымен бірге кәсіпкерлікпен айналысамын деген жастарға қайтарымсыз гранттар да беріледі. Мысалы, мемлекет жыл сайын 10 мың жасқа стартап не әлеуметтік жобаларын іске асыру үшін өтеусіз грант таратады және 2022 жылдан бастап әр гранттың мөлшері бұрынғы 600 мың теңгеден 1,2 миллион теңгеге дейін ұлғайтылды. Бұл – нақты бизнес-жоспары бар, бірақ қаржысы жетпей жүрген талпынысты жастарға берілген үлкен мүмкіндік.
Бұдан бөлек, «Бастау Бизнес» жобасы аясында кәсіпкерлік негіздеріне үйрету курстары, жеңілдетілген салықтық режимдер, ауыл шаруашылығымен айналысамын дегендерге жер телімдерін беру сияқты жан-жақты шаралар қарастырылған. Мемлекет жас кәсіпкерлердің экономикаға қосылар тың серпіні ретінде қарап, оларға инвестиция жасауда. Нәтижесінде Қазақстанда соңғы жылдары мыңдаған жас өз кәсібін ашып, тек өзіне ғана емес, айналасына да жұмыс орындарын туғызып жатыр.
Грант демекші, жас таланттар мен жаңашыл жобаларды қолдауға бағытталған өзге де байқаулар бар. Мысалы, «Zhas Project» әлеуметтік жобалар байқауы арқылы NEET санатындағы (жұмыссыз, оқымайтын) жастарға 1 миллион теңгелік 280 шағын грант беру бастамасы іске қосылды. Сол сияқты, Үкіметтің «Тәуелсіздік ұрпақтары» атты гранттары өнер, ғылым, бизнес, медиа және спорт бағыттарындағы ерекше идеяларды жүзеге асыруға беріледі – әр грант мөлшері 3 миллион теңгеден асады. Яғни, қоғамға пайдасын тигізер нақты бастамасы бар кез келген жасқа қолдау бар.
Бүгінгі Қазақстанда алғыр да ынталы жастың қаржы тапшылығынан тұсауланып қалуына жол жоқ, мемлекет оның жобасына инвестиция құюға дайын. Тек сол мүмкіндікті дер кезінде пайдалана білсеңіз болғаны.
Еріктілерге қандай мүмкіндіктер бар?
Материалдық қолдаулармен қатар мемлекет жастардың рухани және тұлғалық дамуына, қоғам өміріне белсене араласуына да үлкен мән береді. 2019 жыл Қазақстанда Жастар жылы болып жарияланып, сол сәттен бері волонтёрлік қозғалыс, патриоттық тәрбиені күшейту, талантты жастарды таныту бағытында көптеген жобалар жүзеге асты. Мысалы, «Жасыл ел» еңбек жасағы – елімізде 2005 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан бірегей бағдарлама. Ол арқылы жаз мезгілінде оқушы және студент жастар көгалдандыру, абаттандыру жұмыстарына тартылады. Тіпті, құрылыс отрядтары да ұйымдастырылып, жасөспірімдер еңбек тәжірибесін жинайды.
2024 жылы «Жасыл ел» бағдарламасы бойынша 4 200 жас жұмысқа орналасты. Қатысушыларға ай сайын шамамен 64 мың теңге еңбекақы төленеді, арнайы фирмалық киім үлгісі беріледі. Жұмыс уақыты толық емес күн тәртібімен бекітіледі, ауыр жұмыс түрлері кәмелетке толмағандарға берілмейді.
Ал 18 жастан асқан жұмыссыз жастар бағдарлама арқылы құрылыс компанияларына жолданып, сол жерден айлық алады және қосымша 65 мың теңге көлемінде сыйақы беріледі. Демек, «Жасыл ел» – жазды бос өткізбей, аз да болса табыс тауып, елге пайдасы тиетін іспен айналысамын деген әр жасты құшақ жая қарсы алатын бастама. Мұнда сіз тек еңбек етіп ақша алып қоймай, достар табасыз, командада жұмыс істеп үйренесіз, ең бастысы – туған жерді көркейтуге өз үлесіңізді қосасыз.
Ерікті болу – жүректің қалауы. Мемлекет соңғы жылдары еріктілер қозғалысына ерекше дем берді. 2020 жыл Волонтёр жылы болып жарияланып, «Birgemiz» атты волонтёрлік жобалар қаржыландырылды. Қайтарымсыз қызмет етіп, мұқтаж жандарға көмектескісі келетін жастарға арнайы дайындық шаралары өткізілді, үздік еріктілер Мемлекет басшысының алғыс хаттарына ие болды.
Волонтёрлік – жастарға рухани жетілу жолы, қоғамдық жауапкершілікті сезінуге бағытталған мектеп. Бүгінде еліміздің барлық өңірінде Жастар ресурстық орталықтары жұмыс істейді. Олар жастарға ақпараттық-әдістемелік, психологиялық және ұйымдық қолдау көрсетеді. Мысалы, жастар ресурстық орталықтары мамандары жастардың бастамаларын консультациялық сүйемелдеу және олардың әлеуметтік дамуына жәрдемдесу жұмыстарымен айналысады. Әр облыста, аудан-қалаларда құрылған бұл орталықтарда заңгерлер мен психологтар кеңес береді, «Жас отбасылар» клубы, «Жас кәсіпкер» курстары сияқты тегін үйірмелер жүргізіледі.
Бұдан бөлек, жастар ісімен айналысатын үкіметтік емес ұйымдар, студенттік клубтар, таланттарды шыңдайтын өнер және спорт үйірмелері де мемлекет назарынан тыс қалған емес. Мәдениет пен ақпарат министрлігі арқылы «Жастар» творчестволық және әлеуметтік бастамалар конкурстары өтіп тұрады. Мысалы, «Жастар – Отанға!» патриоттық форумы, «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасы, «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығы – мұның бәрі жастарды жігерлендіруге, олардың қоғамдағы орны ерекше екенін сезіндіруге бағытталған.
Ел басшылығы да жас буынмен етене жұмыс істеуде. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Жастар кадрлық резерві» жобасын жаңғыртып, 2019 жылы мемлекеттік басқару жүйесіне дарынды 300 жасты іріктеп алды. Қазір Президенттік жастар кадрлық резервіне өткен сол жастар министрліктер мен әкімдіктерде, ұлттық компанияларда басшылық қызметтерге тағайындалуда. Мемлекеттік қызмет істері агенттігі соңғы жаңалық ретінде үздік түлектерді конкурссыз жұмысқа қабылдау мүмкіндігін енгізді: егер сіз университетте мемлекеттік білім грантымен оқып, оқу үлгеріміңіз өте жоғары болған болса (GPA 3.33-тен жоғары), онда диплом алған соң тестілеуден өтпестен бірден мемлекеттік қызметке тұра аласыз. Жуырда Түркістан облысында дәл осындай жолмен жас түлек жергілікті әкімдікке жұмысқа алынды. Бұл – ел болашағына білікті әрі адал кадрларды тартудың тиімді тәсілі. Яғни, білімді әрі талапты жасқа барлық есік ашық деген сөз.
Болашақ бүгіннен басталады
Жоғарыда айтылғандардың барлығы – Қазақстан мемлекеті өз жастарының жарқын болашағы үшін жасап отырған жан-жақты қамқорлығының бір парасы ғана. Қазіргі жас түлек бұрынғы буын өкілдері қол жеткізе алмаған көптеген жеңілдіктер мен мүмкіндіктерге ие. Ең бастысы – сол мүмкіндіктерді уыстан шығарып алмау.
Мемлекет қолдауы дайын тұр екен деп, қол қусырып отыруға тағы болмайды. Керісінше, алдына мақсат қойған әрбір жас азамат ұсынылған қолдауды пайдаланып, өз өмірін өзі қалаған арнаға бағыттауы тиіс. «Жастар тәжірибесіне» қатысып, тәлім жинаңыз, бірінші жұмыс орныңызды табыңыз. Жалақыны жинап, Отбасы банк арқылы жеңілдетілген ипотекаға өтініш беріңіз, жас кезде алынған үйдің берекесі де мол болады. Кәсіпкерлікке қызықсаңыз, қайтарымсыз грант пен арзан несиені іске жаратып, startup-ыңызды бастаңыз. Қоғамға пайда келтірсем деген ниетіңіз болса – еріктілер қатарына қосылып, адамдарға көмек беріңіз, өз ортаңызға шапағатыңызды тигізіңіз. Мемлекет сіздің барлық бастамаңызға тілекші және демеуші.
