Бүгін, 13 маусым – Қазақстанның мәнерлеп сырғанаудағы жарық жұлдызы Денис Теннің туған күні. Ол Қазақстан тарихында мәнерлеп сырғанау спортынан алғашқы әрі жалғыз Олимпиада жүлдегері атанған дарынды спортшы. Небәрі 25 жыл ғұмыр кешкен Денис осы қысқа уақыт ішінде әлемдік аренада орасан жетістіктерге жетіп, елінің абыройын асқақтатты. Оның есімі халқымыздың жүрегінде мәңгі сақталып, спорт сүйер қауым үшін өшпес өнеге болып қала бермек.
Балалық шағы
Денис Юрьевич Тен 1993 жылы 13 маусымда Алматы қаласында дүниеге келген. Ол қазақ жеріндегі корей диаспорасы өкілі, ата-бабалары өткен ғасырда Қиыр Шығыстан депортацияланған кәрістердің ұрпағы еді. Денистің арғы атасы, Корей империясының Жапония отаршылдығынан азаттық алу жолында күрескен аты аңызға айналған генерал Мин Гын Хо болған. Болашақ мәнерлеп сырғанаушы осындай текті әулеттен шығып, бала кезінен еліне еңбегі сіңген тарихи тұлғаның мұрагері екенін біліп өсті.
Денис өте өнерлі әрі жан-жақты болып өсті. Отбасында ата-анасы оны бетінен қақпай, шығармашылығын дамытуға мүмкіндік берді. Кішкентайынан мұз айдынында сырғанаумен қатар, теннис, акробатика, таэквондо, каратэ секілді спорт үйірмелеріне қатысып, жүзумен де айналысты. Сонымен бірге би мектебі мен көркемсурет студиясына барып, музыка мектебінде бес жыл бойы фортепианодан дәріс алып, хорда ән айтты. Әкесі Юрий – инженер, анасы Оксана – кәсіби скрипкашы, музыка пәнінің мұғалімі болатын, анасының ықпалымен Денис өнер мен музыкаға жақын болып өсті. 2002 жылы жасөспірім Денис қатысқан балалар хоры Оңтүстік Кореяның Пусан қаласындағы хор олимпиадасында күміс жүлдеге қол жеткізді.
Спорттағы алғашқы қадамдары
Денис мәнерлеп сырғанаумен ерте жастан айналыса бастады. Бастапқыда өз қаласындағы үйірмеде тәлім алып жүрген талантты баланы 2003 жылы 10 жасында Мәскеуде өткен "Хрустальды коньки" турнирінде атақты жаттықтырушы Елена Буянова (Водорезова) байқап қалады да, оны Ресейге шақырып, өз қол астында жаттықтыруды ұсынады. Осылайша Денис кәсіби спорт жолына нық қадам басты – жасөспірім шағынан бастап таланты шыңдалып, тәжірибелі бапкерлердің қолында жаттығады.
Денис 12 жасқа толған жылы (2006) ересектер арасындағы Қазақстан чемпионатында топ жарып, ел чемпионы атанды. Бұл жетістік жас спортшының жігерін жанып, үлкен жеңістерге жол ашты. 13 жасында ол алғаш рет халықаралық жарысқа – Нидерландтағы жасөспірімдер Гран-прі турниріне қатысып, үздік ондықтың қатарына кірді. Бұл – жас спортшының шет елдегі тұңғыш ірі жеңісі, алғашқы халықаралық сайысы еді. Бұдан кейін Денис спорттық карьерасының бастапқы кезеңінде Haabersti Cup, Dragon Trophy, Golden Spin of Zagreb сияқты бірнеше халықаралық турнирге қатысып, жүлделі орындар иеленіп үлгерді.
2009 жылы 15 жасар Денис ересектер арасындағы Әлем чемпионатына алғаш рет қатысып, үздік он мәнерлеп сырғанаушының қатарына кірді. Осы нәтижесінің арқасында ол 2010 жылы Ванкуверде өткен Қысқы Олимпиада ойындарына Қазақстанға екі жолдама алып берді. 2010 жылғы Олимпиадада Денис небәрі 16 жастағы ең жас қатысушылардың бірі болса да, жалпы есепте 11-орынды иеленді. Сол жылы ол бапкерлік құрамын жаңартып, Мәскеудегі жаттығудан кейін Юрий Гуськовтың қол астына өтті. 2010 жылдың жазында жас талант АҚШ-қа қоныс аударып, Лос-Анджелес қаласында атақты америкалық жаттықтырушы Фрэнк Кэрроллдың тобында жаттыға бастады. 2011 жылдың ақпан айында Алматыда өткен VII қысқы Азия ойындарында Денис Тен мәнерлеп сырғанаудан алтын медаль жеңіп алып, туған елінде тағы бір тарихи жетістікке қол жеткізді.
Халықаралық аренадағы жетістіктері
Денис Тен 2013 жылы мәнерлеп сырғанаудан Канаданың Лондон қаласында өткен әлем чемпионатында жалпы есепте 266,48 ұпай жинап, күміс медаль еншіледі. Бұл – Қазақстан спортшысы үшін мәнерлеп сырғанау тарихындағы алғашқы әлемдік жүлде еді. Келесі 2014 жылы Денис спорттық жолындағы ең басты табысына қол жеткізді – Ресейдің Сочи қаласында өткен Қысқы Олимпиада ойындарында қола медаль алып, Қазақстан қоржынына мәнерлеп сырғанау спорты бойынша тұңғыш олимпиадалық жүлдені салды. Сочи Олимпиадасында қысқы спорт түрлерінен елге бұйырған жалғыз жүлде де осы болатын. Денис қысқа бағдарлама қорытындысы бойынша 9-орында тұрғанымен, еркін бағдарламада бар өнерін салып, жалпы есепте үздік үштікке қосылды. Осылайша оның Олимпиададағы қола медалі қазақ спортындағы теңдессіз тарихи жетістік ретінде қадірленді.
Олимпиададан кейін де Денис Тен халықаралық ареналарда ел намысын абыроймен қорғап, бірқатар ірі жетістіктерге жетті. 2015 жылы Сеулде өткен Төрт құрлық чемпионатында ол қысқа және еркін бағдарлама қорытындысында 289,46 ұпай жинап, бас жүлдені жеңіп алды (бұл бәсекеде топ жарған тұңғыш қазақстандық мәнерлеп сырғанаушы). Сол жылы Қытайдың Шанхай қаласында өткен әлем чемпионатында Денис қола медальға қол жеткізіп, өз коллекциясындағы әлемдік жүлделер санын толықтырды. 2017 жылы Алматыда өткен қысқы Универсиадада алтын медаль еншілеп, туған елінде тағы бір мәрте триумфатор атанды. Денис сондай-ақ спорттық мансабында бес мәрте Қазақстан чемпионы болып, көптеген Гран-прі сериясы турнирлерінде жүлделі орындарға ілікті. Тенітің бұл жеңістері Қазақстанды әлемге танытып қана қоймай, талай жас спортшыға шабыт бергені сөзсіз.
Қазақстандағы беделі және қоғамдық қызметі
Денис Тен спорттағы жетістіктерімен қатар қоғамдық және мәдени өмірде де белсенді тұлға болды. 2013 жылдан бастап ол жыл сайын өзінің Отаны – Қазақстанда "Денис Тен және оның достары" атты мұзды шоу ұйымдастырып, өзі продюсерлік етті. Бұл шоуға мәнерлеп сырғанаудан әлемнің әйгілі жұлдыздары қатысып, қазақстандық көрерменге өнер мерекесін тарту ететін. Мәселен, 2014 жылы өткен шараны тамашалау үшін Жапониядан 500-дей турист арнайы ұшып келген екен. Шоудың финалында Денис достарымен бірге қазақтың ұлттық киімін киіп, симфониялық оркестрдің сүйемелдеуімен өнер көрсететін дәстүр енгізді. Осы арқылы ол мұз айдынындағы спорт пен өнерді үндестіріп, туған халқының мәдени мерейін асыра білді. Денис сонымен қатар фотоөнерге қызығушылық танытып, әлеуметтік желіде арнайы фотожобасын жүргізді – оның камерасы арқылы көптеген отандық танымал тұлғалардың бейнесі көрінді. Жас спортшының бойындағы осындай жан-жақтылық пен креативтілік оны өз замандастары арасында ерекше сүйкімді етті.
Спорттағы зор жетістіктері мен елге сіңірген еңбегі үшін Денис Тен мемлекеттік деңгейде жоғары бағаланды. 2014 жылы спортшыға Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен "Құрмет" ордені табысталды. Сондай-ақ Денис "Қазақстанның еңбек сіңірген спорт шебері" құрметті атағына ие болды. Ол еліміздің спортын халықаралық биіктерге көтергені үшін бірнеше мерейтойлық медальдармен де марапатталды (Қазақстан тәуелсіздігінің 20 жылдығы медалі, т.б.). Елбасының өзі Денисті "таланты әлемнің көптеген елдерінде мойындалған даңқты спортшы ғана емес, сондай-ақ бітімі ерекше тұлға, Қазақстанның нағыз патриоты" деп атап өтті. Шынында да, мұз айдынның тарланбозы өз мінез-құлқымен, еңбекқорлығымен және азаматтық болмысымен халықтың сүйіспеншілігіне бөленген ерекше жан еді.
Қайғылы қаза және ел есінде қалуы
2018 жылдың 19 шілдесінде Алматы қаласында Денис Теннің өмірі кенеттен қиылды. Көлігінің айнасын ұрламақ болған екі адамның қылмысын тоқтатпақ болған кезінде, бұзақылар спортшының санына пышақ сұғып жаралады. Ауыр жарақаттан көп қан жоғалтқан Денис №12 қалалық ауруханада қайтыс болды – бар болғаны 25 жасында өмірден өтті.
Денистің қазасы қазақ халқына өте ауыр тиді. Марқұмды соңғы сапарға шығарып салуға мыңдаған жанкүйер жиналып, бүкіл ел аза тұтты. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев спортшының отбасы мен жақындарына көңіл айтып, Денис Теннің отандық спортты дамытуға қосқан зор үлесін ерекше атап өтті. Елбасының жеделхатында "Денис Юрьевич Теннің жарқын бейнесі біздің жүрегімізде мәңгі сақталады" деп тебірене айтылды. Шынында да, сол күндері әлеуметтік желілерде де, бұқаралық ақпарат құралдарында да халық Денисті жоқтап, жүрекжарды жазбаларын арнады. Жас ақын Саят Әбенов желіде тараған азалы жырында: "Көліктің айнасы үшін ажал құшты, Қазақтың айнасына айналған ұл..." деп елдің қайғысын өлеңмен өрнектеді. Қалың жұрт қазақтың мақтанышына айналған ұлдың қапияда қаза тапқанына күйініп, оның есімін ұмытпауға уәде берді.
Денис Теннің есімін мәңгі есте қалдыру мақсатында елімізде бірқатар шаралар жүзеге асырылды. Алматы қаласында спортшыға арналған еңселі ескерткіш бой көтеріп, жұрт ол араға келіп гүл шоқтарын қояды. 2019 жылы Денистің анасы мен жақындарының бастамасымен "Денис Тен қоры" қоғамдық қоры құрылып, спортшының ізін жалғау ісін қолға алды. Сол жылдан бастап елордада жыл сайын Денис Тенді еске алуға арналған халықаралық турнир – Denis Ten Memorial Challenge өткізіліп келеді. Бұл жарыс Халықаралық конькимен сырғанау федерациясының (ISU) Challenger Series турнирлерінің бірі саналады және Орталық Азиядағы мәнерлеп сырғанаудан ең ірі додаға айналды. Мысалы, 2023 жылы Астанада өткен V Memorial Challenge турниріне 30-ға жуық елден 120 спортшы қатысып, доданың соңында Денис Теннің 30 жылдық мерейтойына орай мәнерлеп сырғанаудың дүнижүзілік жұлдыздарының қатысуымен әсерлі гала-шоу ұйымдастырылды. Сондай-ақ 2020 жылдан бастап Денис Тен атындағы арнайы шәкіртақы тағайындалып, жас талантты фигуристерге қаржылай қолдау көрсетілуде. Осы іс-шаралардың барлығы – елге еңбегі сіңген даңқты ұлын ұмытпай, оның жарқын мұрасын кейінгі ұрпаққа жеткізуге арналған игі қадамдар.
Қорыта айтқанда, Денис Тен – қысқа ғұмырында ғаламат табыстарға жетіп, халқына өлшеусіз мақтаныш сыйлаған біртуар спортшы. Ол мұз айдынында спорт пен өнерді үйлестіре білген теңдесі жоқ талант иесі еді. Денис тек медаль алған чемпион ғана емес, елінің абыройын әлемге асқақтатқан нағыз патриот ұл болып тарихқа жазылды. Бүгінде ол жанкүйерлерінің жүрегінде мәңгі жас күйінде сақталуда – уақыт өтсе де, Денис Тен қазақ спорт рухының символы және мәдени мұрасының бір бөлшегі ретінде жарқырай бермек. Оның өшпес өнегесі мен жеңістері талай жас қазақстандықты шабыттандырып, спорт пен өмірде биік мақсаттарға жетуге жігерлендіре береді.
